Ze względu na sformalizowane regulacje dotyczące funkcjonowania spółek kapitałowych, zatrudnianie członka zarządu na podstawie umowy o pracę może budzić pewne wątpliwości prawne. Choć jest to możliwe, wiąże się z koniecznością spełnienia określonych wymogów oraz utrzymania odpowiedniej struktury właścicielskiej. W poniższym wpisie przybliżono kluczowe zasady i wymagania związane z zatrudnieniem członków zarządu spółek kapitałowych na podstawie umowy o pracę.
Czy członek zarządu spółki kapitałowej może zostać zatrudniony na podstawie umowy o pracę?
Z prawnego punktu widzenia nie ma przeszkód, by członek zarządu spółki kapitałowej (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna) został zatrudniony w tej spółce w oparciu o umowę o pracę. Przepisy kodeksu spółek handlowych wprost dopuszczają taką możliwość. Zgodnie z art. 203 § 1 oraz art. 370 § 1 Kodeksu spółek handlowych (k.s.h.), odwołanie członka zarządu nie wyklucza jego roszczeń wynikających ze stosunku pracy czy innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia tej funkcji. Jednak zatrudnienie członka zarządu na podstawie umowy o pracę wymaga spełnienia określonych warunków, zgodnych z obowiązującymi przepisami.
Kiedy zatrudnienie na podstawie umowy o pracę jest niedopuszczalne?
Sytuacja komplikuje się, gdy członek zarządu jest jedynym wspólnikiem lub akcjonariuszem spółki kapitałowej albo posiada znaczącą większość udziałów (akcji), co czyni go niemal jedynym wspólnikiem (akcjonariuszem). W takich przypadkach nie jest możliwe spełnienie podstawowych przesłanek stosunku pracy, wynikających z art. 22 Kodeksu pracy (k.p.), zwłaszcza elementu podporządkowania pracownika pracodawcy. Trudno bowiem mówić o relacji pracownik-pracodawca, gdy ta sama osoba występuje w obu rolach. Spółka jednoosobowa wprawdzie posiada osobowość prawną, ale pozostaje pod pełną kontrolą jednej osoby- wspólnika (akcjonariusza). W opisywanych okolicznościach członek zarządu nie jest także od pracodawcy (spółki) niezależny ekonomicznie- do przesunięć majątkowych dochodzi w ramach majątku samego wspólnika (akcjonariusza), nie wystąpi więc także przesłanka odpłatności pracy. W takich przypadkach przyjmuje się, że zamiast stosunku pracy mamy do czynienia z formą prowadzenia działalności gospodarczej, gdzie odpowiedzialność osobista wspólnika (akcjonariusza) jest oddzielona od majątku spółki wyłącznie na mocy konstrukcji osoby prawnej. Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał tę kwestię w swoich orzeczeniach, ustanawiając ugruntowaną linię orzeczniczą.
Problematyka zatrudnienia członka zarządu może się pojawić nie tylko na etapie zakładania spółki, ale również w przypadku zmian własnościowych. Jeśli wspólnik lub akcjonariusz spółki wieloosobowej, będący jednocześnie członkiem zarządu zatrudnionym w tej spółce na podstawie umowy o pracę, nabywa wszystkie udziały lub akcje, stając się jedynym właścicielem, stosunek pracy wygasa. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 kwietnia 2010 r. (sygn. akt II UK 357/09).
W jakiej formie zawrzeć umowę z członkiem zarządu spółki kapitałowej?
Umowa o pracę z członkiem zarządu spółki kapitałowej, podobnie jak każda inna umowa o pracę, powinna być zawarta w formie pisemnej. Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany. Brak zachowania formy pisemnej nie powoduje jednakże nieważności umowy, ani nie wyklucza możliwości dochodzenia roszczeń wynikających z takiego stosunku pracy, choć forma pisemna ułatwia dochodzenie praw w ewentualnym sporze.
W jaki sposób zawrzeć umowę o pracę z członkiem zarządu spółki kapitałowej?
Ustawodawca nakłada pewne ograniczenia dotyczące reprezentowania spółki przy zawieraniu umów z członkami jej zarządu. Celem tych regulacji jest ochrona interesów spółki przed potencjalnymi nadużyciami. W myśl art. 210 § 1 k.s.h., spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w umowie z członkiem zarządu reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Analogiczne przepisy dla spółki akcyjnej zawarte są w art. 379 § 1 k.s.h. Przepisy te są bezwzględnie obowiązującymi, co oznacza, że ich modyfikacja lub wyłączenie w umowie (statucie) spółki jest niedopuszczalne. Skutkiem zawarcia umowy z naruszeniem zasad określonych w art. 210 § 1 k.s.h. lub art. 379 § 1 k.s.h. jest nieważność dokonanej czynności.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podnosi się jednak, że nieważność takiej umowy nie uniemożliwia nawiązania stosunku pracy w sposób dorozumiany, w szczególności poprzez dopuszczenie pracownika do pracy na rzecz spółki, przyjmowania pracy przez pracodawcę (spółkę) i realizowania takiego stosunku prawnego, który odpowiada cechom stosunku pracy określonym w art. 22 k.p. (wyrok SN z dnia 18 grudnia 2019 r., sygn. akt I PK 204/18). W takim przypadku, pomimo nieważności pierwotnej umowy, możliwe jest uznanie, że strony zawarły nową umowę poprzez swoje działania.
| Warto podkreślić, że wymogi wynikające z przepisów art. 210 k.s.h. oraz art. 379 k.s.h. dotyczą nie tylko stosunków prawnych, w których dana osoba występuje wprost w charakterze członka zarządu, związanych bezpośrednio z działalnością spółki, takich jak umowa o pracę właśnie, ale jakichkolwiek umów zawieranych między spółką a osobami pełniącymi funkcję członka zarządu w momencie ich zawierania. Przykładem może być umowa sprzedaży, na podstawie której członek zarządu nabywa samochód od spółki do celów prywatnych, bądź umowa najmu, w ramach której członek zarządu korzysta z lokalu spółki. Co ważne – odmiennie niż w przypadku umów o pracę – członek zarządu będący jednocześnie jedynym wspólnikiem (akcjonariuszem) spółki może samodzielnie zawrzeć taką umowę sprzedaży czy najmu ze spółką, o ile zostanie zachowana forma aktu notarialnego. Od strony podmiotowej przepisy te obejmują wyłącznie aktualnych członków zarządu i nie dotyczą osób, które pełniły tę funkcję w przeszłości. |
Podsumowując, zatrudnienie członka zarządu spółki kapitałowej na podstawie umowy o pracę jest dopuszczalne, pod warunkiem spełnienia określonych wymogów prawnych. Kluczową kwestią jest odpowiednia struktura właścicielska spółki. Należy unikać sytuacji, w której członek zarządu jest podporządkowany samemu sobie- w takim przypadku umowa o pracę może być uznana za nieważną.